Na jubilejach, pśewrośenjach abo pó wósebnych wótrězkach žywjenja jo z wašnju, až se slědk glěda na zachopjeńk, na wuwiśe a na to, což jo se dojśpiło. To jo teke mě pógnuło, slědk glědaś na źěłabnosć našogo wuměłskego śělesa zachadnych lět, dopomnjeś se na kórjenje, na zaměr jogo załoženja a rozmyslowaś wó profesionalnosći a ludowuměłskem źěle pśi wuměnjenjach nowych strukturow pómjeńšonego ansambla.
Ako pósrědkowaŕ nejmjeńšogo słowjańskego luda jo SLA wót wšogo zachopjeńka dejał słužyś zdźaržanju a dalejwuwijanju rěcy a kultury swójogo luda, kótaryž ga njama swój maminy kraj, za to pak njewšednu kšasnosć muziki, słowow a rejow a k tomu bogatosć nałožkow a tradicijow. To jo było to prědne, na což som se dopomnjeła, ako som pśed lětoma intendantstwo pśewzeła. Ale SLA jo był dospołnje zadłužony. Aby njemusał hyś do insolwence, su byli nowe struktury trěbne. Ze 108 pśistajonych jo se dejało 27 ansamblowcow pušćiś. To jo se pominało dospołnu pśetwaŕ našeje kulturneje institucije.
W běgu 60 lět jo SLA južo někotare změny strukturow pśetrał, ale žednje njejo w takich financnych wuskosćach stojał ako pśed dwěma lětoma. Pśidatny problem jo był ten, až njejsu nam bóžko někotare zagronite luźe w serbskich medijach měrnje źěłaś dali a jadnobocne rozpšawnistwo, zwjerchne rešerše a połwěrnosći šyrili a nam moraliski škóźeli. Wjelika mań archiwěrowanych materialijow to dopokazujo.
W prědnem lěśe mójogo intendantstwa smy se pódla wuměłskego źěła na take nadawki koncentrěrowali, ako pśetwórjenje kulturnego śělesa, nawězanje kontaktow a namakanje nowych partnarjow za wobstaranje tśeśich pśidatnych srědkow, zbliženje SLA k bazy serbskego luda, kak dojśpijomy młoźinu a srjejźnu generaciju, kak wótwěramy se nimskemu publikumoju, kak pódłymijomy, pólěpšyjomy a spěchujomy wuměłske źěło w Dolnej Łužycy, na kótaru wašnju dobywamy wuměłski a techniski dorost atd. Toś to wobšyrne źěło slězy jawišća pak njejo směło profesionalnosć našogo śělesa wobgranicowaś.
Južo w 1960ych lětach jo se tegdejšny intendant Handrij Cyž wót swójich wuměłcow powołańske wukubłanje a zakóńcenje studiuma w teoretiskich a muzikowych pśedmjatach, w rejowanju, w ludowem a wuměłskem spiwanju, solistiski a w chorje pominał. Na tom njejo se do źinsajšnego dnja nic změniło z rozdźělom, až njamamy wěcej chor ze 40, ale jeno hyšći ze 16 spiwarjami. To se pomina wusoku kwalitu kuždego jadnotliwego spiwarja.
Ansambel stoj pśecej hyšći wót casa swójogo załoženja w procesu nejwětšego koncepcionalnego a kwantitatiwnego pśetwórjenja. Comy zasej slědk ku kórjenjam a ze zajmnymi a wótměnjatymi programami profesionalnje serbsku kulturu głownje we Łužycy pśedstajaś a nic jano ze źiśecymi musicalami a nimskimi programami pó swěśe drogowaś. Se rozmějo, až jo pósrědnistwo we wukraju trěbne, ale pśecej ze serbskeju premisu. Łoni som swój prědny grajny plan z nowym teamom pśedpołožyła. A co smy zwónoźeli?
*1. Wjeraški pśedstajonych klasiskich twórbow*
Pó 40 lětach smy w połno wobsajźonej Radworskej cerkwi zgromadnje z chorom „Meja“ zanjasli oratorium „Zyma“ wót Karla Awgusta Kocora.
Kulturnowědomnostne slěźenja zboka SLA su nas pógnuli, nowu orchestraciju oratoriuma wuźěłaś, kótaraž lěpjej wótpowědujo muzikowej estetice 19. stolěśa, a oratorium na taku wašnju ludoju znowa spśistupniś.
Nowy choroway direktor Gabriele Dona jo z toś teju nowotwórbu a jeje interpretaciju swój póraźony debit dał.
Dalšny oratorium, „Nalěśe“, ze swójim bogatym składom harmonijow jo nejwěcej woblubowany w Serbach. Zgromadnie z lajskimi chorami pód nawjedowanim Judit Kubicec smy jen w Chóśebuzu, Kamjencu, Praze a wurězki w Drježdźańskej cerkwi Našeje kněnje (Frauenkirche) prezentěrowali. Teke ten oratorium smy z noweju orchestraciju pód južo naspomnjonymi premisami pśedstajili. Muzikowe fachowce su nowu instrumentaciju chwalobnje gódnośili. To njejo brojenje pjenjez, ale inwesticija jo se wudaniła. Wobej oratoriuma jo dogromady 4.500 pśisłucharjow dožywiło. To jo gódny statk ku Kocorowemu 190. narodnemu dnju.
W Hodźiju a w Budyšyńskej Tuchorskej cerkwi jo se w spótnem casu „Serbski rekwiem“, teje- rownosći wót Karla Awgusta Kocora, zanjasł. Cuśniwje, nic tužnje, a serbskemu duktusoju zwěrny jo jen Gabriele Dona dirigěrował.
W awgusće jo chor SLA w Drježdźańskej cerkwi Našeje kněnje z Bulankoweju twórbu „Missa sorabica“ namšu wurědnił.
*2. Spominanja*
W lěśe 2011 smy wósebnje 150. narodny źeń Bjarnata Krawca wopominali. Z wósebnym koncertom na zalu SLA ze solistami, chorom a baletom jo se załožaŕ wuměłskeje muziki pócesćił. Zgromadnje z rěcnym centrumom WITAJ smy w Ralbicańskej šuli wustajeńcu wótwórili a ze słowami a muziku Bjarnata Krawca źiśam jogo žywjenje pśedstajili.
Koncert wósebnego raza jo se wótměł na cesć Jana Bulanka pśi góźbje jogo 80. pósmjertnego narodnego dnja. Tšochu hynakša dramaturgija, do kótarejež jo było rozgrono intendantki z komponistom a něgajšnym intendantom SLA, Detlefom Kobjelu, zapśimjete, jo wobraz Jana Bulanka wudospołniło. Wót Majki Kowarjec pśednjasone spominanja něgajšnych pśijaśelow Jana Bulanka su koncertny wjacork wóžywili.
Lěto 2012 jo jubilejne lěto, Domowina spomina na stote a SLA na šesćźasete narodniny. Zawjeźeński koncert stej togodla intendantka SLA a pśedsedaŕ Domowiny zgromadnje moderěrowałej. Gratulanty lajskich kulturnych kupkow su we wobłuku jubilejnego tyźenja SLA ze swójskimi pśinoskami toś ten „Koncert z pśijaśelami“ wobrubili. We Łazojskej cerkwi jo se z gódnym programom na załoženje Załožby za serbski lud pśed 20 lětami spominało.
W Bukecańskej a Budyšyńskej Michałskej cerkwi jo se koncert na cesć kjarližarja Jana Kiliana wugótował, kótaryž jo se pśed 200 lětami naroźił.
*3. Tradicije*
Program Ptaškoweje swajźby jo w serbskej Łužycy južo pśecej wjeliku rolu grał. Ansambel jo jen wót lěta 1957 do swójeje zagronitosći pśewzeł a kužde lěto znowa wugótował. Program ptaškoweje swajźby a k zapustoju jo až do źinsajšnego tradicionalne ale teke eksperimentalne pólo SLA. „Gaž Serby jen pśiwzeju, maju cłonki ansambla swójo wjasele, gaž nic, wjasele se žurnalisty“, jo něga Handrij Cyž gronił.
SLA jo teke pśecej zasej źiśi z wósebnym programom ku ptaškowej swajźbje zwjaselił. Lětosa smy na 18 pśedstajenjach 1.800 źiśi rozwjaselili.
Tradicija by mógła teke wurosć z kuždolětneje familijoweje schadowanki, kótaruž zgromadnje wugótuju SLA, župa „Michał Hórnik“ a Rěcny centrum WITAJ w Chrósćicach. K lětnym casam wótměwaju se wótpowědne programy: nalětne, jatšowne, adwentne a silwesterske koncerty, nowolětne pśijeśe, programy festiwalow a Budyšyńske nalěto.
*4. Nagrawanja*
Pśi góźbje 425. narodnego dnja Budyšynarja dr. Gregoriusa Mättiga jo Liana Bertókowa kantatu skomponěrowała, kótaraž jo se na CD nagrawała.
Teke Kilianowe kjarliže pśedlaže na CD.
W nadawku WDR jo se opera „Das Unmögliche von Allem“ nagrawała, a filmowe studio Sorabia jo wó 60-lětnej źěłabnosći ansambla wudało DVD w serbskej a nimskej rěcy.
*5. Zgromadne źěło z Dolneju Łužycu*
Nowum našogo źěła jo, až pśewjeźomy wěcej ako do togo projekty w Dolnej Łužycy, aby Górnych a Dolnych Serbow wuzčej do cełka spórali. Wažne jo pśi tom, až wuwijaju se programy, kótarež wótbłyšćuju tradicije regiona. Z Chóśebuskim Statnym źiwadłom jo se dobra kooperacija natwariła.
SLA jo teke na wšakich zarědowanjach w Dolnej Łužycy był prezentny, na Mešćańskem swěźenju w Chóśebuzu, w Dešnje, Lubnjowje, Picnju a na koncerśe rbb w Brjazynje. SLA spěchujo teke źiśecy dorost.
Wósebnu rolu grajo tśidnjowy lěśojski swěźeń w Radušu, do kótaregož zapśijimujomy wše generacije: źiśi, familije, młoźinu a dorosćonych. Spektrum jo šyroki a póbitowanja su wšakorake a wótměnjate.
*6. Moderna*
Naš SLA njejo muzeum. Wót zachopjeńka załoženja jo był jogo nadawk teke, kulturu dalej wuwijaś. Togodla smy wopytali, pó nowych drogach kšacaś. Moderne wuměłstwo móžo se teke z tradicijami zwězaś:
„Serbska lichota“ jo moderne rejowańske źiwadło na baseń Zejlerja „Co pomoga lichotnosć?“
Jadnanje wobstoj z muziki a rejow, scenow a gestow, same błuźenje, pytanje a samoprezentacija, a na kóńcu weto zgromadna formacija. „Serbska lichota“ jo kus mimo tšojenjow, ale z wopśimjeśim. To jo był eksperiment, wó kótaremž njejsmy wěźeli, lěc se raźi. A wón jo se raźił. To jo był prědny projekt kooperacije ze Złykomorowskim Nowym jawišćom.
*7. Źiśi a młoźina*
Naša młoźina njewótpokazujo starodawne wuměłstwo, ale wóna lubujo teke modernu. To do cełka zwjasć, jo dopokazał „Lěśojski swěźeń pód Kopcami“ we Wotrowje. Zgromadny projekt župy „Michał Hórnik“, SLA a Wotrojskeje młoźiny jo generacije do cełka zwjadł. Młoźina jo na jawišću stojała a swój wuměłski směr prezentěrowała: jazz, do kótaregož su elementy serbskich ludowych spiwow zdrasćone byli. Jazzowa muzika kupki „Slavicon“ a balet SLA stej twóriłej jawišćowy wuměłski cełk. Teke Serbska GmbH jo publikum wochłoźiła. Kaka to zgromadnosć ze serbskim flairom!
*8. A co smy hyšći gótowali?*
Smy kjarmušku župy „Michał Hórnik“ w Hórkach wobrubili.
Smy se na 47. muzikowych dnjach we Wórjejcach prezentěrowali.
Smy spiwne wjacorki wugótowali.
Smy 2.500 zajmcow do našeje šlodarnje a historiskeje bašty witali na dnju wótwórjonych źurjow.
Smy wurědnili wjacork serbskich rucnikarjow w Lejnje.
Smy se na „Folklornej lawinje“ w Picnju wobźělili.
Wósebnje gjarde smy, až smy se na muzikowem lěśu MDR w Erfurśe wobźělili.
*9. Serbska muzikowa akademija SLA*
Nowozałožony słup SLA jo akademija, kótaraž wobstoj rowno tak ako SLA z tśich słupow: spiw – reje – muzika. Pedagogi akademije su cłonki ansambla.
Serbski spiw, kubłanje głosa, spiwnu techniku a cytanje notow nawjedujo solistka Tanja Donatec. Wóna nawjedujo dwa raza wob lěto teke dalejkubłański wucabnikojski seminar „Głos – powědanje a spiwanje“. Załožony źiśecy chor nawjedujo chorowy direktor Gabriele Dona. Workshop spiwarjow se pśewjeźo, chor jo južo tśi raze wustupił a małe solisty su na koncerśe akademije pokazali, co wuměju.
Rejowarje „Łužycanki“ su źělone na Budyšyńsku (20 źiśi) a Chrósćańsku kupku (55 źiśi). Budyšyńske rejowarje su wustupili na Budyšyńskem nalěśu a Chrósćańske na Lěśojskem swěźenju we Wotrowje. Rejowarjow wuwucuju baletna mejstarka Mia Facchinelli-Šiška, Alexandra Wagner a Jan Kozelnicky.
Starosć sposćijomy teke młodym muzikowym talentam. Na njeźelskich familijowych koncertach smy w zajźonem lěśe źiśam muzikowe instrumenty zbližyli. Ten nadawk jo pśewzeł fachowc Christian Kabitz, kótaryž jo źiśi šykownje do koncertowanja zapśimnuł. Derje by było, gaby w pśichoźe za take a pódobne zarědowanja serbski powědajucych pedagogow měli. Až štycy w źiśach dobry potencial, jo dopokazał mejstarski kurs dujarjow pód nawjedowanim znatego trompetarja prof. Ludwiga Güttlera.
Koncert „Źiśi muzicěruju za źiśi“ jo pśisłucharjow w połno wobsajźonem zalu SLA rozpalił.
Teke młodych komponistow smy do wuběźowanja zwołali. Kompozicija „Noticka B.K.“ wót Sebastiana Elikowskego-Winklera a nalětny spiw Oksany Weingardt-Schönoweje stej se na wurědnem koncerśe k cesći Bjarnata Krawca w Budyšyńskem źiwadle pśedstajiłej.
Akademija póbitujo pomoc teke źiśownjam, šulam a lajskim kupkam. To jo inwesticija do pśichoda a garant za to, až wóstanjo serbska kultura dalej žywa.
Jurij Winar jo raz gronił: „Wšo nowe ma se na zachopjeńku ze śěžkosćami běźiś.“ Teke SLA a jogo wjednistwo jo se běźiło, jo se musało bólostnje rozestajaś, jo casy teke cwiblowało, ako su jomu někotare luźe do puśa stupili abo kopali. Ale w takich momentach jo stawnje něchten był, kenž jo mě kšebjat zasej zrownał. Dobry pśijaśel jo mě raz gronił: „Njewiźiš-li wjerašk góry, njegroni to, až góra žeden wjerašk njama. Na wjerašku rostu rostliny, wuše a niše.“
Smy pó nowych drogach kšacali a do pśichoda inwestěrowali a smy se cesćej w serbskich regionach prezentěrowali a z tym wjele dojśpili.
Pšawidło mudrego bura jo:
1/3 na póli
1/3 w brožni
1/3 na bance.
Gaž jadna tśeśina wótpadnjo, dosegatej tamnej tśeśinje za pśežywjenje. To jo teke mója žywjeńska filozofija ako intendantka:
1/3 profesionalne jawišćo
1/3 zgromadne projekty a pódpěra lajskich kupkow
1/3 muzikowa akademija.
Wšykne tśi se mjazy sobu tak wudospołniju, až SLA njezajźo.